Phát biểu của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam tại Hội thảo quốc tế “Khoa học cơ bản và xã hội”

Ảnh: VGP/Đình Nam

Xin cám ơn ban tổ chức đã mời tôi phát biểu tại sự kiện rất quan trọng này. Tôi không phải là nhà khoa học nhưng tôi nhận thức sâu sắc tầm quan trọng, vai trò không thể thiếu của khoa học trong sứ mệnh làm cho thế giới ngày một tốt đẹp.

Tôi xin chào mừng các nhà khoa học, các vị đại biểu đã tới đây, tới Bình Định, tới Quy Nhơn, tớiViệt Nam.

Tôi xin cám ơn Giáo sư Trần Thanh Vân, Giáo sư Nguyễn Văn Hiệu cùng các cộng sự đã hết sức tâm huyết để “Gặp gỡ Việt Nam” góp phần mang thêm hơi thở, sắc màu màu đến với khoa học Việt Nam.

Tôi xin chúc mừng các thành viên “Gặp gỡ Morriond” nhân sinh nhật 50 năm “Gặp gỡ Moriond”. “Gặp gỡ Moriond” đã tạo kết nối, động lực cho rất nhiều nhà khoa học và rất nhiều nhà khoa học tham gia “Gặp gỡ Moriond” đã có đóng góp cho khoa học công nghệ của nhân loại, đã giành được rất nhiều giải thưởng cao quý.

Từ khi được khởi đầu, “Gặp gỡ Việt Nam” đã thu hút hàng ngàn lượt thành viên tham gia. Điều rất đáng vui mừng là số lượng các nhà khoa học tham gia ngày càng đông. Sự góp mặt của trên 200 nhà khoa học, với 5 nhà khoa học đã giành được giải thưởng Nobel ngày hoomnay, tại đây là một minh chứng sống động.

Tại sao chúng ta không lạc quan tin rằng 30 năm sau, L ở một nơi nào đó trên thế giới, có thể không phải là ở Việt Nam, lễ kỷ niệm 50 năm sinh nhật “Gặp gỡ Việt Nam” sẽ được tổ chức với sự tham gia của nhiều nhà khoa học trong đó có nhiều nhà khoa học trẻ có mặt ở đây hôm nay. Và tại lễ kỷ niệm ấy mọi người sẽ vui mừng nhấn mạnh rằng nhiều nhà khoa học dành được những giải thưởng cao quý về khoa học kể cả giải thưởng Nobel sau khi đã tham gia “Gặp gỡ Việt Nam”.

Để mong muốn đó trở thành hiện thực, một trong những điều kiện tiên quyết là Chính quyền tỉnh Bình Định sẽ tiếp tục hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi nhất để Trung tâm Quốc tế khoa học và giáo dục liên ngành (ICISE) và Tổ hợp Không gian Khoa học được hoàn thiện, được tiếp tục phát triển, hoạt động nhộn nhịp và hiệu quả. Tôi chỉ nhắc tới Bình Định mà không nhắc tới Chính phủ Việt Nam vì tôi muốn nói rằng Chính phủ Việt Nam đã cam kết ủng hộ và sẽ không bao giờ thay đổi cam kết đó.

Tôi nhắc tới sự nhộn nhịp. Sự nhộn nhịp ở đây không đơn thuần là âm thanh, là ánh sáng... Sự nhộn nhịp mà tôi muốn nói là sự tham gia đông đảo của nhiều nhà khoa học, nhiều người, đặc biệt là giới trẻ. Sự nhộn nhịp cũng còn thể hiện ở tính đa dạng, phong phú, hấp dẫn của các chủ đề, hoạt động của “Gặp gỡ Việt Nam” trong những lần tới đây.

Tôi mong rằng “Gặp gỡ Việt Nam” không chỉ thu hút sự quan tâm của những người làm khoa học – những người làm nghiên cứu chuyên nghiệp - mà còn thu hút sự quan tâm. Tham gia của đông đảo công chúng những người yêu khoa học, những người ủng hộ khoa học... Và vì vậy, chắc chắn rằng bên cạnh những nội dung, ngôn ngữ rất chuyên sâu về khoa học sẽ có nhiều hoạt động, cách biểu thể dung dị trên tinh thần “đưa khoa học tới quần chúng”, “khoa học gắn với thực tiễn”.

Sự tham gia của các viện nghiên cứu, các trường đại học ở Việt Nam là hết sức cần thiết. Một mạng lưới liên kết, bền vững rộng khắp giữa “Gặp gỡ Việt Nam” và các cơ sở đào tạo của Việt Nam sẽ không chỉ giúp “Gặp gỡ Việt Nam” luôn sống động mà còn góp phần, phát huy những giá trị vô giá nguồn chất xám của các nhà khoa học quốc tế đã đến Việt Nam, tăng cường tiềm lực khoa học cho Việt Nam.

Sự hợp tác, giúp đỡ của các tổ chức khoa học, đào tạo; của các nhà khoa học quốc tế dành cho Việt Nam là không thể thiếu và vô cùng cần thiết, nhất là trong các lĩnh vực nghiên cứu mới mà Việt Nam còn rất thiếu nhân lực.

Nhiều nghiên cứu sinh, nhà khoa học trẻ Việt Nam đã nhận được sự giúp đỡ quý báu để theo đuổi sự nghiệp khoa học, theo đuổi đam mê khoa học của mình, đã trưởng thành đã có đóng góp vào khoa học Việt Nam, vào sự phát triển của Việt Nam.

Nhóm các nhà khoa học của Phòng Vật lý Thiên văn và Vũ trụ thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là một ví dụ. Nhiều người trong số họ được cấp học bổng làm luận án Tiến sỹ ở nước ngoài và sau đó trở về Việt Nam tiếp tục nghiên cứu, tiếp tục đào tạo các bạn trẻ khác dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Pierre Darriulat, một thành viên rất đặc biệt của “Gặp gỡ Việt Nam”.

Nhân dịp này, tôi xin chân thành cám ơn sự giúp đỡ của các tổ chức, các nhà khoa học quốc tế đối với Việt Nam. Có những nhà khoa học đã coi Việt Nam như quê hương thứ hai của mình. Giáo sư Pierre Darriulat là một trong số đó. Giáo sư không chỉ nghiên cứu khoa học mà còn tham gia đóng góp về chính sách khoa học, công nghệ và phát triển Việt Nam.

Kính thưa các quý vị đại biểu,

Tổ chức Giáo dục – Khoa học – Văn hóa của Liên Hợp quốc (UNESCO) xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo là động lực để thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững theo Chương trình nghị sự 2030 của Liên Hợp Quốc. UNESCO cũng đã có nhiều hoạt động để biểu hiện mạnh mẽ sự ủng hộ của mình đối với khoa học cơ bản. Điều rất đáng vui mừng là vừa qua, Trung tâm Vật lý quốc tế và Trung tâm quốc tế về đào tạo và nghiên cứu toán học của Việt Nam trở thành 2 trong tổng số 66 cơ sở nghiên cứu khoa học cơ bản trong đó có 49 cơ sở nghiên cứu khoa học về tự nhiên được UNESCO công nhận và bảo trợ. Đây cũng là thêm một minh chứng cho tầm nhìn, nỗ lực của Việt Nam đối với nghiên cứu khoa học cơ bản.

Khoa học công nghệ là động lực vô cùng quan trọng cho phát triển bền vững và có thể giúp các quốc gia như Việt Nam vươn lên thu hẹp khoảng cách với các nước phát triển.

Cũng có ý kiến cho rằng Việt Nam nên tập trung vào tiếp thu, ứng dụng công nghệ còn nghiên cứu khoa học cơ bản là câu chuyện của tương lai, là câu chuyện của các quốc gia phát triển. Tuy nhiên, Chính phủ Việt Nam luôn xuyên suốt quan điểm  khoa học cơ bản là nền tảng, cần được chú trọng đầu tư. Đầu tư cho khoa học cơ bản là đầu tư cho nền móng, cho tăng cường tiềm lực quốc gia.

Ngay sau khi giành Độc lập, Chính phủ Việt Nam đã thành lập các bộ môn khoa học cơ bản trong các trường Đại học. Trong những năm còn chiến tranh, Việt Nam đã chọn cử hàng ngàn học sinh xuất sắc nhất đi du học nước ngoài các ngành khoa học cơ bản. Bước vào thời kỳ Đổi Mới, từ năm 1990, Chính phủ đã  triển khai chương trình “Nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên”, hỗ trợ hàng ngàn cán bộ khoa học, đề tài nghiên cứu trong các lĩnh vực Toán học, Vật lý, Hóa học, Cơ học, Khoa học Trái đất, Khoa học Sự sống...

Mặc dù còn rất nhiều khó khăn về ngân sách, Chính phủ không ngừng gia tăng đầu tư cho nghiên cứu khoa học cơ bản. So với năm 2000, ngân sách nhà nước cho nghiên cứu khoa học cơ bản năm 2015 tăng gấp 10 lần. Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ quốc gia cũng dành phần lớn tài trợ cho các công trình nghiên cứu khoa học cơ bản.

Không chỉ đầu tư về vaatjc hất, khoa học nói chung và khoa học cơ bản luôn được Nhà nước và xã hội tôn vinh ở Việt Nam. Những giải thưởng cao quý nhất như Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về Khoa học Công nghệ được trao tặng cho các nhà khoa học, công trình nghiên cứu khoa học xuất sắc. Và gần đây, Bộ Khoa học Công nghệ đã tổ chức Giải thưởng Tạ Quang Bửu cho các công trình khoa học cơ bản.

Điều rất đáng phấn khởi là có ngày càng nhiều chương trình, các hoạt động nhằm khơi dậy niềm đam mê khoa học cho trẻ em, cho giới trẻ. Tôi đã có dịp tham dự ngày hội STEM, được thấy những ánh mắt long lanh, nụ cười vô cùng hành phục của các em nhỏ. Điều ấn tượng ngay cả các phụ huynh cùng đi cũng đều hết sức hứng khởi, nhiều người cũng có hành động như trẻ em.

Khoa học công nghệ nhất là công nghệ thông tin đang làm thay đổi thế giới; làm những điều kỳ diệu tưởng chừng chỉ có trong các câu chuyện cổ tích thành sự thật. Và không có khoa học cơ bản thì không có những công nghệ như vậy.

Ví như hệ thống định vị toàn cầu GPS hết sức tiện dụng đối với chúng ta ngày hôm nay. Tiện dụng đến mức nếu chúng ta muốn xác nhận với người thân về vị trí chính xác của mình nhưng công nghệ này, dịch vụ không thể có nếu không có thuyết tương đối của Einstein.

Tôi có đọc ở đâu đó Nhà vật lý Hà Lan Casimir nói rằng không có một tiến bộ nào trong thế kỷ 20 mà không mắc nợ khoa học cơ bản. Từ việc đảm bảo an ninh lương thực, những tiến bộ của y học để duy trì sự sống tới bảo vệ môi trường, giữ cho trái đất xanh… tất cả đều dựa trên những phát minh bắt nguồn từ những nghiên cứu khoa học cơ bản.

Thành tựu khoa học là di sản chung của nhân loại. Tham gia làm giàu di sản ấy là vinh dự, là trách nhiệm của tất cả mọi quốc gia, của tất cả mọi người.

Thế giới của chúng ta vẫn còn rất nhiều biến động. Nhân loại vẫn đang đứng trước nhiều hiểm họa từ xung đột, chiến tranh tới bệnh dịch, môi trường bị tàn phá... Các nhà khoa học, các công trình khoa học có một vai trò quan trọng trong kiến tạo hòa bình, tăng cường hợp tác giữa các dân tộc; trong giải quyết những vấn đề mang tính toàn cầu đe dọa tới sự phát triển bền vững, tới tương lai của hành tinh này.

Sự hiện diện của các nhà khoa học tại đây; những vấn đề được thảo luận trong dịp này là một phần rất ý nghĩa trong thực hiện vai trò đó. Chính phủ Việt Nam, tỉnh Bình Định và tất cả chúng ta hãy cùng làm hết sức mình để vai trò quan trọng đấy được thực hiện thuận lợi nhất và đã quan trọng rồi thì sẽ trở nên ngày càng quan trọng.

Xin chúc sức khỏe quý vị đại biểu, chúc Hội nghị thành công tốt đẹp.

Xin trân trọng cảm ơn.